Donderdag 16 april bespreekt de commissie Stad en Ruimte van de Utrechtse Raad de Toekomstvisie voor de landgoederen Amelisweerd en Rhijnauwen. Het gaat over voortgang van de uitvoering van dit plan uit 2012.
Uit een brief van het College van B&W aan de raadscommissie krijg je het idee, dat alles wel op rolletjes loopt en er geen problemen zijn. Voor de Vrienden van Amelisweerd, het Buurtschap Amelisweerd-Rhijnauwen en de Klankbordgroep Toekomstvisie (waarin de Vrienden en het Buurtschap vertegenwoordigd zijn) is de brief aanleiding om op onderdelen voor een actualisatie van de Toekomstvisie te pleiten. Sinds de vaststelling in 2012 is de druk op de landgoederen merkbaar toegenomen. Er zijn steeds meer plannen voor nieuwe functies en (horeca)voorzieningen en de landbouw lijkt meer en meer te intensiveren. Daarmee dreigt de bijzondere (stilte)beleving en de ecologische en landschappelijke kwaliteit onder druk te staan.
Vrienden, Buurtschap en Klankbordgroep roepen de gemeente op om met een duidelijke kaderstelling ongewenste ontwikkelingen te voorkomen.
Zorg over voortgang uitvoering Toekomstvisie Landgoederen
Klankbordgroep Toekomstvisie Landgoederen, Buurtschap Amelisweerd – Rhijnauwen en Vrienden van AmelisweerdDatum: 8 april 2015
Geachte Raadscommissie,
In februari 2012 heeft de Utrechtse gemeenteraad na een lang traject de Toekomstvisie Landgoederen 2011 – 2031 aangenomen met als doel de landgoederen Nieuw-Amelisweerd, Oud-Amelisweerd en Rhijnauwen te herstellen, te beschermen en te behouden voor de toekomst. Daarmee is deze Toekomstvisie hèt kader geworden voor een zorgvuldige planning en uitvoering van de voorgestelde maatregelen. Daarnaast wordt in de Toekomstvisie het kader aangegeven voor nieuwe ontwikkelingen en functies.
Na aanvankelijke tevredenheid over de kaderstelling, uitvoering en voortgang leeft er bij de Klankbordgroep Toekomstvisie, de Buurtschap Amelisweerd-Rhijnauwen en de Vrienden van Amelisweerd een toenemende zorg over het gevoerde beleid en een toenemende scepsis over de handhaving van de uitgangspunten. Onlangs hebben wij kennis genomen van de commissiebrief van 17 februari jl. aan de Commissie Stad & Ruimte (kenmerk: 15.501484), met als onderwerp: Voortgang uitvoering Toekomstvisie Landgoederen. Wij hebben deze gelegd naast de commissiebrief uit 2013 van 31 oktober 2013 (kenmerk: 13.000995). Er vallen ons een aantal zaken op die overeen komen met de zorgen die wij hebben over de uitvoering van de Toekomstvisie. Deze zijn regelmatig aan de orde gekomen op diverse overlegmomenten, maar wij vinden deze niet terug in de beide commissiebrieven. Wij vinden het van groot belang onze bezorgdheid thans onder uw aandacht te brengen. Onze zorgen betreffen:
- Toekomstvisie op onderdelen ontoereikend
- Landgoederen versus stadsrecreatiepark
- Ondoorzichtige aansturing
- Onduidelijkheid over geldstromen
1. Toekomstvisie op onderdelen ontoereikend
Na het vaststellen van de Toekomstvisie Landgoederen in 2012 werd al snel duidelijk dat voor een aantal onderdelen deze visie nog onvolledig was. Er dienden zich namelijk in snel tempo allerlei nieuwe ontwikkelingen aan die niet alle waren voorzien. Zo heeft Museum Oud Amelisweerd zijn deuren geopend, binnenkort gevolgd door het nabijgelegen Waterliniemuseum Fort bij Vechten. Ook vindt een forse uitbreiding plaats van de horecamogelijkheden, is de boerenbedrijvigheid ingrijpend aan het veranderen, wordt Sportpark Maarschalkerweerd verder ontwikkeld en neemt de bedrijvigheid en de studentenpopulatie op het Utrecht Science Park toe. Meer en meer worden de landgoederen het decor voor evenementen, zoals onlangs de Utrecht Marathon. Mocht onverhoopt de verbreding van de A27 doorgaan en er komt een ‘Dak op de Bak’, dan ontstaat een nieuwe (brede) toegang tot Amelisweerd.
Wij constateren dat de landgoederen zelf, maar ook de directe omgeving van de landgoederen op zodanige wijze aan het veranderen zijn, dat de Toekomstvisie op onderdelen ontoereikend is geworden. Wij zijn van mening dat het op zeer korte termijn nodig is om de Toekomstvisie nader uit te werken op onderdelen als recreatie en horeca, evenementen, boeren- en andere bedrijvigheid en mobiliteit. Veel maatregelen die nu worden genomen, kunnen niet worden getoetst aan de Toekomstvisie, omdat een visie op die betreffende onderdelen er simpelweg niet is of nog te vrijblijvend is geformuleerd. Het gevolg daarvan is dat momenteel allerlei beslissingen ad hoc genomen worden. Grenzen worden opgerekt waarbij het belang van de landgoederen zelf regelmatig uit het oog wordt verloren.
Deze herziene visie zou onderdeel moeten worden van een gezamenlijke gebiedsagenda waar Utrecht en Bunnik aan bijdragen en waarmee de bijzondere kwaliteiten van de landgoederen ook in een breder perspectief erkend en gewaarborgd blijven.
2. Landgoederen versus stadsrecreatiepark
Wij ervaren dat met de toenemende recreatie- en gebruiksdruk op de landgoederen de uitgangspunten van de Toekomstvisie uit beeld dreigen te raken. Wij vrezen dat met het toenemen van die druk de landgoederen steeds meer in een recreatiegebied veranderen. Daarin staan niet langer de waarden van de landgoederen zelf centraal, maar het faciliteren van steeds meer bezoekers. Er is een sluipend proces gaande waarbij de komst van steeds meer bezoekers (inmiddels wordt gesproken over meer dan twee miljoen bezoekers per jaar) leidt tot meer bedrijvigheid en activiteiten. En die leiden weer tot een grotere behoefte aan parkeerplaatsen, verkeersmaatregelen, fietspaden en locaties om te recreëren. We kunnen in het algemeen spreken over zo’n toename van maatregelen dat de kernwaarden en de stiltebeleving in grote delen van het gebied onder druk staan. Dit alles vraagt om een herbezinning: Hoe willen wij dat de landgoederen zich ontwikkelen? Gaat het om een stadsrecreatiepark dat overal elders zou kunnen liggen of streven wij naar een gebied dat ook in de toekomst nog tot de verbeelding van bezoekers spreekt als eeuwenoud, kleinschalig cultuur- en natuurlandschap?
Wij vragen u om de kwaliteit van de landgoederen weer centraal te stellen. Herstel, behoud en bescherming, en de specifieke beleving van Amelisweerd en Rhijnauwen dienen voorop te staan. Bedrijvigheid, bezoekersdruk en evenementen dienen daaraan dienstbaar te zijn. Dit wordt niet alleen door de Buurtschap, de Vrienden en de Klankbordgroep uitgesproken, maar ook vaste bezoekers laten ons regelmatig weten verontrust te zijn over de vele veranderingen. Er ontbreekt een beleid dat een juiste balans garandeert tussen handhaving van de cultuurhistorische, ecologische en recreatieve waarden versus de gebruikersdruk. Zonder zo’n beleid dreigt in rap tempo een voor Utrecht en zelfs voor Nederland uniek gebied dat in vele eeuwen is ontstaan, in enkele jaren zijn uniciteit te verliezen.
3. Ondoorzichtige aansturing
In de commissiebrief van 2013 wordt gesproken over een stuurgroep en een coördinatie- en toetsteam die beide over de uitvoering gaan. Het coördinatie- en toetsteam zou moeten garanderen dat het beleid het spoor volgt dat was uitgezet in de Toekomstvisie. In 2014 wordt echter alleen nog gesproken over een Stuurgroep bestaande uit vier afdelingshoofden met ondersteuning van de programmaleider, tevens aanspreekpunt voor alle zaken betreffende de landgoederen. De Stuurgroep coördineert ambtelijk zowel de uitvoering van de Toekomstvisie als het afdelingsoverstijgende beheer. Het coördinatie- en toetsteam dat bestond uit vakdeskundigen met specifieke kennis van het gebied komt niet meer voor in de commissiebrief van 2014. Ook wordt in 2013 gesteld dat er gewerkt wordt aan een ‘toekomstbestendige’ organisatie van het beheer, terwijl daar in 2014 niet meer over wordt gerept.
De Buurtschap, de Vrienden en de Klankbordgroep maken zich zorgen over deze ambtelijke organisatiestructuur. Mensen met kennis van het gebied lijken niet meer mee te beslissen over de uitvoering. Deze zorg wordt gevoed door het bericht dat de rentmeester, die al meer dan twintig jaar met veel kennis en enthousiasme dit gebied onder zijn beheer had, wordt overgeplaatst. De Klankbordgroep bestaande uit de voorzitter van de Buurtschap: Arnold Grijns, twee leden namens de Wijkraad Oost: Marc Eijkelkamp en Wouter Mulders en de secretaris van de Vrienden van Amelisweerd: Jos Kloppenborg, heeft al diverse malen gevraagd om als volwaardige adviescommissie mee te kunnen praten. Tot op heden is dat echter afgewezen door de Stuurgroep. Ook het verzoek om over dit onderwerp rechtstreeks in gesprek te gaan met de Stuurgroep is afgewezen.
De geschetste organisatiestructuur vinden wij te verticaal, te ambtelijk en te eenzijdig. Deze structuur biedt onvoldoende waarborgen voor een zorgvuldige en efficiënte uitvoering van de Toekomstvisie. Het is niet duidelijk hoe besluiten worden genomen en wat de rol is van de verschillende platforms en gremia binnen de projectorganisatie. De Klankbordgroep die bijgedragen heeft aan de totstandkoming van de Toekomstvisie en die is gevraagd om mede toe te zien op een zorgvuldige uitvoering daarvan, is binnen deze organisatie op een zijspoor gezet en kan die taak niet goed uitvoeren.
4. Onduidelijkheid over geldstromen
Binnen het project uitvoering Toekomstvisie gaan miljoenen euro’s om, deels bestaande uit diverse Europese en provinciale subsidies. Het is een goede zaak dat deze middelen zijn verkregen, maar het is ons onduidelijk hoe en of deze middelen optimaal worden aangewend. Naar de Commissie S&R wordt slechts een zeer globale onderbouwing van de financiën gegeven. Er wordt geen inzicht gegeven in wat waaraan al is uitgegeven of wat waaraan nog uitgegeven zal worden. Ook de Klankbordgroep heeft ondanks verzoeken daartoe geen inzicht gekregen in de verschillende geldstromen en besteding van middelen in de projectuitvoering. De zin in de commissiebrief: “De verschillende subsidies stellen verschillende en soms strakke eisen. Als daar niet volledig aan wordt voldaan, kan de bijdrage worden gekort”, roept de vraag op wat die voorwaarden én eisen zijn en hoe deze overeenkomen met de uitgangspunten en prioriteiten van de Toekomstvisie.
Wij vinden het onbegrijpelijk dat bij een project van een dergelijke omvang en met een dergelijk belang zo weinig helderheid wordt geboden inzake de besteding van de middelen. Wij vinden het van groot belang dat er meer inzicht komt in welke middelen waaraan zijn of worden besteed. Wij vinden het essentieel dat er helderheid komt over de voorwaarden en eisen die subsidiegevers aan die besteding hebben gesteld en hoe zij overeenkomen met de uitgangspunten van de Toekomstvisie.
Samenvattend
De landgoederen Nieuw-Amelisweerd, Oud-Amelisweerd en Rhijnauwen zijn in hun geheel Rijksmonument. Belangrijke delen zijn kerngebied van de provinciale Ecologische Hoofdstructuur (EHS). In de Toekomstvisie staat volstrekt helder beschreven welke bijzondere waarden de landgoederen vertegenwoordigen, zowel landschappelijk, cultuurhistorisch als recreatief. De landgoederen zijn een parel in de regio. De waarden staan ernstig onder druk door de toenemende recreatie- en gebruiksdruk op de landgoederen en door ontwikkelingen in de directe omgeving. Het evenwicht tussen al deze ontwikkelingen dreigt ernstig verstoord te raken.
Het gaat er nu om de cultuurhistorische, landschappelijke en ecologische waarden te behouden en de recreatieve en andere activiteiten daarmee in balans te brengen. Er vindt momenteel een sluipend proces plaats; dat kan ertoe leiden dat de waarde van wat in vele eeuwen is ontstaan in enkele jaren wordt verloren. De gemeente dient het belang en de waarde van de landgoederen veel scherper te verwoorden tegenover gebruikers, bedrijven en organisaties die plannen en evenementen in dit gebied willen realiseren. Het lijkt ons nodig om thans nader te bekijken of de doelstellingen van de Toekomstvisie op onderdelen kunnen worden geactualiseerd of ten minste worden geëxpliciteerd. Daarnaast dient het proces van participatie en besluitvorming transparanter te worden.
De Buurtschap Amelisweerd-Rhijnauwen, de Vrienden van Amelisweerd en de Klankbordgroep Toekomstvisie willen dat de landgoederen die bij zoveel mensen zo geliefd zijn en zo gewaardeerd worden, behouden blijven voor de toekomst. De landgoederen Nieuw-Amelisweerd, Oud-Amelisweerd en Rhijnauwen zijn kwetsbaar en hebben onze bescherming meer dan ooit nodig. Graag willen wij hierover op korte termijn van gedachten wisselen. Een raadsinformatieavond zou hiertoe een mogelijkheid zijn.
Wouter Mulders, Anneke Visscher en Jos Kloppenborg
Klankbordgroep Toekomstvisie, Buurtschap Amelisweerd-Rhijnauwen en Vrienden van Amelisweerd
Lees ook een eerdere reactie over toekomstvisie en beheerplannen (20 maart 2013):