De specifieke ligging langs de Kromme Rijn, samen met de bodemverschillen en vooral ook de lange ontwikkelingstijd (zo’n 2,5 eeuw) heeft geleid tot grote natuurwaarden in het gebied van de landgoederen. In de loop der tijd hebben de parkbossen zich, mede door het vrij constante beheer, ontwikkeld tot bossen met een structuur waarin vier tot vijf lagen zijn te onderscheiden: (soms hoge en lage) boomlaag, struiklaag, kruid- en moslaag. Mede dankzij deze gevarieerde structuur vinden veel soorten planten en dieren hier een geschikte leefomgeving, ook door het milde klimaat in dit relatief dichte bos. Van groot ecologisch belang zijn de grote aantallen oude en omvangrijke bomen en de daarmee samenhangende natuurwaarden.
Grote variatie aan planten en dieren
Door de eeuwenlange ontwikkeling is de variatie aan vogels en de broedvogeldichtheid voor zo’n klein gebied enorm. Bijzonder zijn bijv. de enorme aantallen boomklevers waarvan we het hele jaar door de roep en zang door het bos horen echoën. Ook de kleine bonte specht, de glanskop en de appelvink, evenals de boomklever soorten van oude bossen, zijn vrij zeldzaam in Nederland en broeden in Amelisweerd. Verder zien we o.a. braamsluiper, ransuil en buizerd.
Meerdere soorten vleermuizen maken zomers gebruik van de holtes in de oude monumentale bomen.
De parkbossen van de drie landgoederen zijn vegetatiekundig te rekenen tot het Essen-Iepenbostype, het zgn. hardhoutooibos. Binnen Nederland en binnen Europa is dit een bijzonder en zeldzaam bostype en van een hoge natuurwaarde. Het essenhakhout zoals dat van Nieuw-Amelisweerd en Nummeri is weer een bijzondere vorm van het Essen-Iepenbos die alleen bekend is uit ons land. Het vegetatietype heeft zich kunnen ontwikkelen ondanks dat vrijwel alle hoofdboomsoorten zijn aangeplant. Vanwege het landgoedkarakter zijn er veel stinzenplanten zoals sneeuwklokje, bostulp, bosanemoon, wilde of boshyacint, Italiaanse aronskelk en daslook. Daarnaast zijn er de kruiden van de oudere bossen van leem- of kleigrond, zoals grote keverorchis, gulden boterbloem, reuzenzwenkgras, groot heksenkruid en boszegge.
In de struiklaag zien we soorten als gewone vogelkers, hondsroos, rode kornoelje, hazelaar en wilde kardinaalsmuts. Het essenhakhout van Nieuw Amelisweerd is daarnaast ook zeer rijk aan mossoorten die kenmerkend zijn voor oude hoge essenhakhoutstoven. Ook hieronder bevinden zich zeldzame soorten zoals gewoon tuitmos en gewoon pelsmos. Ook op de grond is in diverse bosgedeelten een rijke mosflora aangetroffen met enkele zeldzame soorten als struikmos en pluimstaartmos.
Vooral vanwege de kleibodem hebben de landgoederen zich ontwikkeld tot een zeer rijk milieu voor paddenstoelen, in het bijzonder mycorrhiza paddenstoelen. Dat zijn de paddenstoelen die met bomen samenleven, waardoor zij van elkaar afhankelijk zijn. Hieronder zijn vele zeldzame soorten (zog. Rode Lijstsoorten). Dergelijke paddenstoelen zullen verdwijnen wanneer er grootschalige verjonging van laanbomen plaatsvindt.
De mening van de Vrienden over een optimaal beheer van de natuur
Natuur en cultuurhistorie zijn op de landgoederen onlosmakelijk met elkaar verbonden. Dat houdt in dat een goed beheer alleen mogelijk is bij voldoende kennis van beide zaken. In het thema ‘beheer’ wordt daarop dan ook uitgebreid ingegaan: zie aldaar.
Bronnen en links
Bronnen:
Vrienden van Amelisweerd, 2008. Amelisweerd verdient meer. Zevende rapport van de Vrienden
B.Maes, 2007. Onderzoek monumentale bomen Oud-Amelisweerd
J.P. van Alf, 1974. Oud- en Nieuw-Amelisweerd en Rhijnauwen, een kort overzicht van de historie, de flora en fauna van de drie gemeentelijke landgoederen
J.Spaans, 2007. Lijst van voorkomende planten en dieren op de landgoederen Amelisweerd en Rhijnauwen. Gemeente Utrecht.
E.Jansen, 2008. Voorkomen van vleermuizen op en rond de Uithof. VZZ
H. van der Eng, 2007. Amelisweerd en Rhijnauwen, geschiedenis, de acties, de natuur en de mensen
Links:
Site gemeente utrecht: www.utrecht.nl/landgoederen
Site I-pod-wandeling: www.dutchnature.com/podwandelingamelisweerd/