Het zevende rapport van de Vrienden heeft als titel ‘Amelisweerd verdient meer’.
Het is een pleidooi om het beheer van de landgoederen op kwalitatief hoog niveau te brengen, een niveau dat deze landgoederen verdienen. De titel slaat dan ook op de noodzaak van het vaststellen van een ordentelijk structureel budget voor de uitvoering van een beheer, waarbij we ook die ingrepen nauwkeurig hebben omschreven die we voor de lange termijn wenselijk achten. Bezuinigingen en fluctuaties in het budget kunnen de belangrijke beheerdoelstellingen schaden. Daar valt ook communicatie (met bezoekers) onder, dus bijvoorbeeld geen boswachters wegbezuinigen!
De lange termijn
Cultuurhistorie en natuur zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden wanneer het over het beheer van de landgoederen gaat. Op de lange termijn moet helder worden hoe, waar en waarom bepaalde ingrepen zullen worden gedaan. Het optimaliseren van cultuurhistorie is meer dan het kopiëren van een oude ontwerptekening. De gehele ontwikkelingsgeschiedenis vanaf het ontstaan dient te worden onderzocht en gewogen. Tegelijkertijd moet ook de ecologische ontwikkeling tot nu toe in kaart worden gebracht inclusief de verwachtingen voor de toekomst. Bovendien stellen ook de overige gebruiksfuncties -landbouw en recreatie- hun eisen aan het gebied. Kortom, voor een goed en verantwoord beheer moeten voor elke plek alle aspecten zijn onderzocht en afgewogen: maatwerk is dus een vereiste! 
Verjonging van lanen en parkvakken
Verjonging van lanen en bosvakken is plaatselijk dringend nodig. Voor het behoud en ontwikkeling van een structuurrijk bos is het noodzakelijk dat per locatie duidelijk moet zijn welke ingrepen (zoals verjonging/stimulering/verbetering/terugdringing) moeten plaatsvinden, en op welke termijn. Respect voor de oude monumentale bomen en hun grote natuurwaarde is wat ons betreft een eerste vereiste bij herstel van lanen en parkvakken.
Grootschalige verjonging betekent gewoon het slopen van stukken bos en lanen, met als gevolg een grote verarming van de natuur en een desastreuze aanslag op de belevingswaarde voor de recreant. Met grootschalige verjonging vindt ook vernietiging plaats van belangrijke cultuurhistorische waarden.
Herstel van cultuurhistorische waarden, onder andere van oude bomenlanen, wordt vaak gezien als verjonging met allemaal bomen van dezelfde grootte, soort en leeftijd. In oude landgoederen is een beter alternatief denkbaar: geleidelijke verjonging waarbij op tijd opvolgers worden geplant en alleen bomen worden vervangen als er uitval is of als om andere reden een boom gerooid moet worden. Vanwege de beperkte hoeveelheid licht onder de bomen zullen beuk, linde en es vaker aangeplant kunnen worden dan eik. Op deze manier blijft het grootste deel van de oude en monumentale bomen staan. De laan blijft daarbij herkenbaar en beleefbaar als een historische en monumentale laan. Met een laan van uitsluitend dezelfde jonge boompjes zal dit niet het geval zijn. Monumentaliteit treedt in feite pas op na 100 tot 150 jaar!
Vegetatie
Een bekend gegeven is dat bij grootschalige laanverjonging de onmisbare mycorrhiza-paddestoelen zullen verdwijnen, paddestoelen die met bomen samenleven en daarom zo belangrijk zijn. Ook kunnen bodem en kruidlaag ernstig worden verstoord door het rooien van bomen en het aanplanten met machines. Als bomen aan de randen van de bossen gekapt worden zullen ook de mantel- en zoomvegetaties aan deze bosranden aangetast worden of zelfs verdwijnen. Daardoor zullen leefgebieden van allerlei soorten planten en dieren verloren gaan en zal het microklimaat in dat bosgedeelte kunnen veranderen, wat dan weer invloed heeft op de soortensamenstelling.
Daarnaast is het gebruik van historisch plantmateriaal belangrijk. Achttiende eeuws plantgoed is zeldzaam. Herstel vergt dus een speciale aanpak. Belangrijk is dat van de bomen uit de aanlegtijd tijdig nieuw plantgoed wordt opgekweekt van zaad en van stekken van de bestaande bomen en struiken in Amelisweerd. Er moet daarom dringend een kweekplan en een tijdsplan worden uitgevoerd.
In de landgoederen is hier en daar te zien dat een jonge beuk temidden van grote bomen erin slaagt de top te bereiken. In het algemeen zijn het echter vooral esdoorns en essen die zich sterk spontaan verjongen in het bos. Vooral de toename van esdoorns is in ecologisch opzicht niet wenselijk. Een beheeroplossing is dus nodig. Ook zou moeten worden onderzocht of de spontane toename van esdoorns niet wordt veroorzaakt door de stikstofneerslag.
Visie
Voor een goed beheer in de toekomst is het opstellen van een integrale beheervisie noodzakelijk.
Pas op grond van voldoende kennis over de cultuurhistorische- en natuurwaarden kunnen keuzes worden gemaakt. Onderzoek naar diverse leemtes in kennis is daarom gewenst.
In deze visie, gevolgd door een beheerplan, moeten de diverse functies (cultuurhistorie, natuurwaarden, landbouw en recreatie) goed op elkaar zijn afgestemd.
Landbouw en recreatie & verkeer
Onze visie op hoe moet worden omgegaan met ‘landbouw‘ en met ‘recreatie & verkeer’ zijn ook te vinden in de rubriek ’thema’s’ (zie hoofdmenu).
Bronnen en links
Bronnen:
Vrienden van Amelisweerd, 2008. Amelisweerd verdient meer. Zevende rapport van de Vrienden
B.Maes, 2007. Onderzoek monumentale bomen Oud-Amelisweerd
L. Albers, 1983. Amelisweerd en Rhijnauwen, geschiedenis en beheer van de landgoederen Oud- en Nieuw Amelisweerd en Rhijnauwen
Gemeente Utrecht, 1990. Beheerplan landgoederen
Gemeente Utrecht, 2003. Landgoed Oud-Amelisweerd; verjonging beplanting
Links:
Site gemeente utrecht: www.utrecht.nl/landgoederen