Cultuurhistorie

Wat een rijk gevoel om toegang te hebben tot drie landgoederen vlakbij een grote stad als Utrecht en enkele dorpen en pal naast de Kromme Rijn. Met een geschiedenis die teruggaat tot de Middeleeuwen toen ridder Amelis uten Weerde in de dertiende eeuw een versterkt huis liet bouwen. Nieuw- en Oud Amelisweerd en Rhijnauwen zijn goed voor 300 ha aan afwisseling van bos, lanen, graslanden, heggen, knotwilgenrijen, boomgaarden, sloten en landhuizen. Door de lange geschiedenis zijn de natuur- en cultuurhistorische waarden hoog waardoor de landgoederen het predicaat Rijksmonument hebben gekregen.

Middeleeuwen

De geschiedenis van de landgoederen en enkele gebouwen gaat terug tot de middeleeuwen. In 1224 kreeg ridder Amelius uten Werde een waard in leen en bouwde er een zogeheten ridderhofstad.
De vereniging houdt zich niet bezig met het behoud van de gebouwen. De historie ervan is echter wel interessant. Een klein inkijkje geven we hierna.

De drie landhuizen

De ridderhofstad die ridder Amelis had laten bouwen bestond uit meerdere gebouwen, koetshuizen en boerderijen. Helaas werd een groot deel hiervan in 1672 door de Fransen vernietigd.

• Het landhuis Oud Amelisweerd stamt uit 1770 en bevat nog delen van het muurwerk en de vloer van de eerdere huizen die op die plek stonden. Vanwege het unieke interieur (Chinees behang) is het gerestaureerd. Het heeft enkele jaren dienst gedaan als museum. Sinds februari 2021 heeft Stichting Stadsherstel het pand in erfpacht gekregen. Stadsherstel wil het landhuis weer een publieke functie geven.
  Het naastgelegen koetshuis met daarin het restaurant De Veldkeuken heeft nog fragmenten in de achtergevel van het muurwerk uit de 16e eeuw.
• Het huis Nieuw Amelisweerd (ca 1770) staat op de fundamenten van een versterkt huis (13e eeuw). In 1971 werd dit landhuis gekraakt waarna het in 1984 mede op initiatief van de krakers gerestaureerd is met bewoning als doel. Tegenwoordig telt het landhuis 17 appartementen.
• Ook Kasteel Rhijnauwen is niet ontkomen aan vernietiging. Het huidige kasteel staat op de fundamenten van een gebouw dat in 1450 is verwoest. In de loop der eeuwen is het gebouw grondig verbouwd. Sinds 1933 doet het dienst als jeugdherberg/Stay okay hostel.

Vanaf 1951 is de gemeente Utrecht eigenaar van het landgoed Oud Amelisweerd en sinds 1963 van het landgoed Nieuw Amelisweerd.

Historische moestuinen

Zoals op veel landgoederen hoorden er boerderijen en moestuinen bij. De Stichting Historische Moestuinen Landgoed Amelisweerd pacht en beheert de twee moestuinen Tuinderij Amelis’hof en De Volle Grond.
Enkele boerderijen hebben de status van Rijksmonument vanwege de ouderdom en de zichtbare aanwezigheid van de verschillende tijdsperiodes (vanaf de 16e eeuw).

Fort Rhijnauwen

Dit fort is aangelegd tussen 1868-1871. Het is een van de grootste forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en in beheer bij Staatsbosbeheer vanwege de hoge natuurwaarden op het fort.

Meer informatie

Amelisweerd & Rhijnauwen – Wandelen en verkennen van heden en verleden, door Bea Groen, 2015. Dit boek is inmiddels uitverkocht, maar er is een herdruk verschenen begin 2021 en een tweede herdruk begin 2023. Deze is te koop in de Veldkeuken, Nieuw Amelisweerd, en in diverse boekhandels in Bunnik, Houten en Utrecht. Bestellen kan ook: maak € 18,95 per besteld boek over naar rekeningnummer
NL21 INGB 0004 0565 70  t.n.v. Vereniging Aktie Amelisweerd onder vermelding van: 1 of … exemplaar/exemplaren boek Amelisweerd.